Trong số hàng chục căn biệt thự Pháp cổ tại Hà Nội có thể được hoặc
không được phép chuyển nhượng nhưng làn sóng mua gom của giới đầu tư lúc
thì âm ỉ, khi sôi sùng sục từ nhiều năm nay.
Người từ khắp nơi tìm về đất kinh đô tìm mua không chỉ vì đất biệt thự
toàn là đất kim cương, giá trị sinh lời cực lớn. Người ta mua và ở được
biệt thự Hà Nội cũng là cách chứng minh đẳng cấp thuộc hàng đại gia hàng
đầu.
Hồn cốt kiến trúc Hà Nội
Gọi là biệt thự cũ bởi đa số chúng đều có từ thời Pháp thuộc. Nguyên do
là từ cuối thế kỷ 19, người Pháp đã cho xây dựng và phát triển Hà Nội
với ý đồ hình thành một “Paris thu nhỏ” và quần thể nhà biệt thự mang
kiến trúc đặc trưng Pháp bắt đầu được xây dựng từ đó. Sau năm 1954, quỹ
nhà biệt thự này được Nhà nước tiếp quản và thực hiện các chính sách cải
tạo xã hội chủ nghĩa về nhà ở, công tư hợp doanh, quản lý đất đai, nhà
vắng chủ...
Các biệt thự này chủ yếu nằm trên địa bàn các quận Hoàn Kiếm, Hai Bà
Trưng, Ba Đình. Phần lớn mang hình dáng kiến trúc kiểu Pháp, còn lại là
kết hợp giữa kiến trúc phương Tây và Á Đông. Số ít còn lại được xây dựng
sau năm 1954, nằm tại các khu Đội Cấn, Vĩnh Hồ, Trung Tự... nhưng cũng
đều có tuổi đời trên 50 năm. Điều tra của các cơ quan chuyên ngành của
Hà Nội cho biết, tổng cả 2 loại này khoảng 970 biệt thự.
Với những bản sắc rất riêng, biệt thự Hà Nội từ hàng trăm năm qua đã trở
thành một nét văn hóa đặc thù của Thủ đô. Nói như KTS Hồ Thiệu Trị thì,
“dù ở châu Phi, ở các nước Đông Dương khác hay bất kỳ một quốc gia
thuộc địa nào của Pháp cũng không thể có được cụm kiến trúc đặc sắc này
giống như ở Hà Nội”.
Các chuyên gia trong nước và quốc tế khi nghiên cứu về đô thị Hà Nội đều
đồng ý rằng, biệt thự cũ “mang dấu ấn của một thời kỳ phát triển Hà
Nội, là những công trình đã in đậm vào cảm nhận thẩm mỹ góp phần nhận
diện được bản sắc kiến trúc Thủ đô cũng như dấu ấn để thế hệ sau hiểu về
quá khứ.”
Điều đáng buồn là ở thời điểm Thủ đô bước qua tuổi 1.000, số lượng biệt
thự còn nguyên trạng chỉ chiếm tỷ lệ 15%. Số lượng đã bị cải tạo, sửa
chữa, biến dạng trong quá trình sử dụng, cới nới, lấn chiếm chiếm đa số,
tới 80% và số biệt thự đã phá đi, xây dựng mới chiếm 5%.
Cơn say “chiếm đoạt”
Cả trăm năm qua, giới sành điệu vẫn tâm đắc “ăn cơm Tàu, ở nhà Tây, lấy
vợ Nhật”. Ở Hà Nội, “nhà Tây” đích thực chính là gần 1.000 biệt thự còn
sót lại chứ không phải là biệt thự theo kiểu “đời mới” ở Linh Đàm, Định
Công hay Ciputra, Văn Quán... hiện nay. Với nhiều người, biệt thự Hà Nội
không chỉ đứng số một về mặt kinh tế mà còn hàm chứa những giá trị
không thể đo đếm về lịch sử, văn hóa, kiến trúc...
Thế nhưng, số người hiểu và yêu biệt thự theo nghĩa trên thực sự quá ít.
Với một số đại gia bất động sản, chỉ có mảnh đất giữa phố đông, nơi tòa
nhà tọa lạc là có giá, những gì còn lại chỉ là…đống gạch cũ. Chính vì
tư duy rất thực dụng đó, một số biệt thự còn khá đẹp ở Hà Nội đã biến
mất sau khi đổi sang chủ nhân mới.
Nói về cách nhìn nhận giá trị biệt thự của lớp đại gia này, có vị quan
chức hàm Bộ trưởng đã từng thốt lên: “Người ta chỉ cần miếng đất chứ đâu
coi tòa biệt thự đẹp như thế là cái gì. Vừa mua xong là đập toàn bộ đi
xây dựng tòa nhà mới ngay”. Với những con “cá mập” này, tiền chỉ là một
chuyện. Quan trọng hơn, tính kiên nhẫn của họ là cực cao.
Khi đã nhắm được “con mồi”, không chỉ đưa ra giá cực cao, họ còn dần dần
“ăn mòn” cả biển số nhà trong nhiều năm liền. Sau khi mua thành công
tất cả các gia đình, chủ mới sẽ “gom” toàn bộ giấy tờ vào thành một mối
để thành ra tòa nhà 1 chủ.
Có người nói, giá nhà trả cho từng hộ theo thị trường, có khi 400-500
triệu đồng/m2, sau đó, chủ mới lại phải trả tiền một lần nữa (theo giá
Nhà nước) cho chính quyền, vậy có khi sẽ lỗ chăng? Với từng hộ thì điều
đó đúng nhưng biệt thự đâu chỉ là từng ô nhỏ, còn đó diện tích sử dụng
chung, sân vườn, rất lớn và khi “trăm sông quy về một mối”, san phẳng đi
tòa nhà cũ, tất cả chỉ còn lại nền đất chung cực kỳ giá trị.
Không bán không được
Biệt thự cũ ở Hà Nội có thể chia làm 3 loại điển hình. Một là được sử
dụng làm trụ sở các cơ quan, Đại sứ quán các nước. Hai là sử dụng cho
quỹ nhà công vụ. Số nhiều nhất còn lại do người dân tự quản. Từ mấy chục
năm trước, Nhà nước cho các hộ dân này thuê nhà để ở. Với 2 loại trên,
kiến trúc Pháp cổ được bảo tồn khá nguyên vẹn. Nhưng với những biệt thự
do người dân tự quản thì ôi thôi “thời oanh liệt nay còn đâu”.
Thay vì lãng mạn, sang trọng, uy nghi, bề thế hay phóng khoáng vốn có,
các hộ dân mang tiếng được sống ở biệt thự lại phải chen chúc trong một
không gian tối tăm, ẩm thấp và chật hẹp qua hàng mấy chục năm. Nhiều nhà
biệt thự như số 8 Tăng Bạt Hổ, 128C Đại La (quận Hai Bà Trưng) có tới
35-50 hộ dân, với 3-4 thế hệ, cùng nhau “bon chen”.
Chính vì ở khổ như thế, lại phải chịu sức ép rất lớn từ các thế hệ con
cháu nên nhiều chủ hộ thuê biệt thự của Nhà nước đã phải ngậm ngùi bán
nhà, chia tay phố lớn. Thế mới có chuyện, đại gia đánh cả ô tô chở tiền
mặt và đội ngũ nhân viên ngân hàng tới chi trả cho từng thành viên trong
gia đình.
Như một biệt thự ở đầu phố Phan Bội Châu (quận Hoàn Kiếm), gia đình giữ
mãi rồi cuối cùng cũng bán. Hàng xóm kháo rằng, cả tòa nhà cũ bán cách
đây quãng 2 năm, trị giá đâu đó gần 100 tỷ đồng, đã được chia ra thành
những phần bằng nhau để mỗi cá nhân tự đi tìm cho mình cuộc sống riêng ở
nơi mới.
Ấy nhưng, cũng có những người dân lại bảo, ở phố đã quen, chật chội, dột
nát thế nhưng vẫn ở được. Hơn nữa, giới săn lùng biệt thự cũng không
hẳn khoái những tòa biệt thự có quá đông hộ ở. Bởi, dù có “thanh toán”
hết 40 hộ dân nhưng chỉ còn 1 hộ bám trụ, không bán thì bất động sản ấy
vẫn chưa thể toàn quyền họ định đoạt. Một vài biệt thự còn lại ở phố
Phan Bội Châu cũng trong tình cảnh này. Nhiều đối tượng đã dập dìu tới
ve vãn nhưng khi thấy tỷ lệ hộ muốn “di dời” không cao nên đi lại vài
tháng rồi cũng nản, không thấy quay lại nữa.
Không thể trở lại
Từ cuối năm 2009, khi Hà Nội tạm dừng cấp phép xây dựng nhà cao tầng (từ
9 tầng trở lên) ở 4 quận nội thành cũ (Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai
Bà Trưng), làn sóng mua gom biệt thự cũ đã vấp phải chướng ngại chưa
từng có. Mệnh lệnh hành chính này khi đó đã làm tan vỡ giấc mộng thay
thế biệt thự bằng những khu trung tâm thương mại hay văn phòng cho thuê
hoành tráng ở giữa khu trung tâm của nhiều đại gia bất động sản. Với giá
thị trường lên tới 5-7 triệu USD, những biệt thự có diện tích chiếm đất
lớn ở khu trung tâm giờ chỉ có thể dùng để... ngủ.
Giờ này, lệnh cấm đã được dỡ bỏ một phần nhưng cùng với đó cũng là sự
siết chặt quản lý đất biệt thự. Việc cấp phép cao tầng ở 4 quận nội
thành hiện nay là cực kỳ khó khăn, nếu như không nói là không thể, nhất
là với đất biệt thự cũ. Chính quyền đã chỉ rõ, biệt thự anh có thể mua,
nhưng không được phép phá đi xây lại.
Ngay cả với những tòa nhà cũ nát tới mức có nguy cơ sập đổ, bắt buộc
phải phá đi thì các ông chủ cũng chỉ được phép xây với số tầng bằng đúng
những gì đã có trước đó, không có chuyện “chồng” thêm dăm tầng để bán
căn hộ hay cho thuê văn phòng. Thế nên, ám ảnh “biệt thự chỉ dùng để
ngủ” sẽ còn đeo đuổi giới đầu cơ “cá mập” trong nhiều năm tới.
Những ngày này, đi một vòng quanh quận Hai Bà Trưng hay Hoàn Kiếm, người
ta vẫn bắt gặp những khu đất mặt phố nhỏ, chừng 500 – 800 m2, quây tôn
xanh cao tới 7-8 m, đang “nằm im” cho cỏ mọc. Ấy chính là nơi những biệt
thự Pháp một thời danh tiếng đã đứng đó. Không còn tòa nhà, những nền
đất vuông vắn trị giá có khi lên tới cả chục triệu USD, giờ chỉ còn biết
im lặng chờ đợi cơ hội xoay vần của chính sách.
Nhưng dù có cái gì mọc lên trên đó, người ta cũng không thể nào tìm lại
được dáng dấp “cá tính”, “không có phiên bản thứ hai” như bao nhà kiến
trúc từng ngợi ca nữa. Những chứng tích của một thời lịch sử đã thực sự
ra đi, vĩnh viễn không trở lại.
Theo An Ninh Thủ Đô
